Polaniec

18 lipca 2022 r. Połaniec obchodzi 758 rocznicę nadania praw miejskich

W dniu 18 lipca 2022 r. Połaniec obchodzi 758 rocznicę nadania miastu praw miejskich.

Początki miasta sięgają wczesnego średniowiecza, choć za umowną datę narodzin miasta przyjmuje się dopiero rok 1191, kiedy to po raz pierwszy wymienia je źródło pisane. Jan Długosz, prawdopodobnie korzystając z dokumentu z 1191 r. dotyczącego poświęcenia kolegiaty w Sandomierzu, natrafił na zapisek o drewnianym kościółku pod wezwaniem św. Katarzyny, powstałym wraz z pierwszym miastem na Winnej Górze w Połańcu.

Kolejne informacje pochodzą z dokumentu z 1224 r. wystawionego przez księcia Leszka Białego, w którym to piśmie pojawiło się nazwisko Mirosława herbu Lubowla – kasztelana połanieckiego. Niecałe dwadzieścia lat później, w 1241 r. Połaniec został złupiony i spalony przez Tatarów.

Z 18 lipca 1264 r. pochodzi kolejny dokument dotyczący Połańca. Wtedy to Bolesław Wstydliwy nadał dziedziczenie wójtostwa w mieście Mikołajowi, synowi Bartłomieja. Według historyków jest to jedyny zachowany w źródłach dowód potwierdzający lokację miasta. Ze względu na to, że rok 1264 jest tylko umowną datę, można przypuszczać, że Połaniec jest jednak starszy.

W połowie XIV w. doszło do kataklizmu, jakim było wystąpienie z brzegów Wisły. Po powodzi miasto zostało przeniesione przez Kazimierza Wielkiego w obecne miejsce. Zmiana położenia dała miastu nowe, lepsze perspektywy rozwoju. Przez Połaniec, położony przy ważnym szlaku handlowym, wiódł królewski trakt z Krakowa do Sandomierza i prowadził wodny szlak wiślany. Mieszkańcy Połańca wykorzystali w pełni swoje dogodne położenie.

W 1507 r. miasto zostało spalone i ograbione przez ordę tatarską. Tatarzy uprowadzili także grupę kobiet i dzieci. To, co udało się uratować podczas napadu, zostało całkowicie spalone podczas straszliwego pożaru. Na szczęście mieszkańcy Połańca nie pozostali sami w tej trudnej sytuacji. Z pomocą przyszedł im sam król Zygmunt Stary, który obniżył w mieście podatki, a pogorzelców zwolnił od płacenia ich aż na osiem lat. Ustanowił też targi cotygodniowe i trzy jarmarki do roku. A co najważniejsze dla Połańca –  potwierdził nadane mu prawa miejskie.

W drugiej połowie XVI w. nastąpił widoczny rozwój miasta. W 1550 r., dzięki hetmanowi Janowi Twardowskiemu, w mieście postawiono nowy ratusz. Radość z poprawy sytuacji przerwał w roku 1562 kolejny pożar. Jednak i po tym wydarzeniu Połaniec odbudował się dość szybko i wkroczył w okres swojej największej świetności. W 1594 r. król Zygmunt III Waza nadał Połańcowi przywilej organizowania dodatkowego jarmarku.

Spokojny okres dla miasta został ponownie przerwany w 1606 r. konfliktem między królem Zygmuntem III Wazą i częścią magnatów. W efekcie – doszło do wybuchu słynnego rokoszu Zebrzydowskiego. Uczestnicy rokoszu grabili folwarki, miasta i wsie, zwłaszcza królewskie. Ofiarą padł między innymi Połaniec.

Po potopie szwedzkim w latach 1655–1660 i najeździe Rakoczego w latach 1656–1657 Połaniec znalazł się w ruinie. Większość domów została zniszczona, mieszkańcy opuścili miasto. W 1662 r. pozostało tu zaledwie 556 osób.

Kolejnym tragicznym wydarzeniem dla miasta był pierwszy rozbiór Polski w 1772 r. Wtedy to miasto zostało odcięte od tradycyjnych rynków zbytu w Galicji, zajętej przez Austriaków. Podupadający Połaniec stracić znaczenie gospodarcze, ustępując miejsca Staszowowi.

Chwilowa poprawa sytuacji nastąpiła dzięki insurekcji kościuszkowskiej. 5 maja 1794 r. pod Połańcem stanął Tadeusz Kościuszko, który na dogodnym  terenie, w widłach Wisły i Czarnej, założył warowny, obronny obóz. Tu właśnie, w bliskim sąsiedztwie Połańca, oczekiwał na przeprawę przez Wisłę korpusu gen. Jana Grochowskiego, by po połączeniu z nim uderzyć na siły gen. Denisowa.

W 1795 roku, po III rozbiorze Polski, Połaniec trafił do zaboru austriackiego, a od 1815 r. do rosyjskiego. Był to ciężki okres w dziejach historii Połańca.

1 czerwca 1869 roku na mocy ukazu carskiego Połaniec utracił prawa miejskie. Okoliczna ludność w czynie tym widziała zemstę za udział w powstaniu styczniowym, lecz według władz carskich powody były zupełnie inne. Pierwszym było to, że Połaniec był miastem tylko z tytułu, a zdecydowaną większość mieszkańców stanowili tu rolnicy. Drugim powodem była liczba ludności. Według ustaleń rządu carskiego miasto musiało mieć, co najmniej 3 tysiące mieszkańców, a Połaniec liczył niespełna 2 tysiące. Wskutek polityki rosyjskiej rozwój miasta został poważnie zahamowany.

W 1917 roku w Połańcu w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki usypany został Kopiec Kościuszki w Połańcu.

Po wybuchu II wojny światowej rozpoczął się dramat Żydów mieszkających na terenach Polski. W Połańcu holocaust pochłonął kilka tysięcy ofiar. W miasteczku podczas okupacji niemieckiej prowadzono tajne nauczanie na etapie szkoły podstawowej i gimnazjum. Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej na Połaniec spadły represje.

W latach 70. najważniejszym wydarzeniem było rozpoczęcie budowy Elektrowni Połaniec. Innym ważnym wydarzeniem było też uruchomienie Zasadniczej Szkoły Zawodowej, który miała kształcić głównie młodych, zdolnych elektryków i elektroników.

W dniu 1 stycznia 1980 roku Połaniec odzyskał prawa miejskie. Trzy lata później zakończono budowę elektrowni i nadano jej imię Tadeusza Kościuszki.

Na podstawie Bata Artur, Lawera Hanna, Królewskie Miasto Połaniec – dzieje i osobliwości.